1904





Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant)
fan sneon 23 jannewaris 1904

  WORKUM, 20 Jan.   ...
                                               ...  - Door het
Bestuur van den Heidenschapsterveenpolder
is benoemd tot secretaris-ontvanger van dien
polder de heer T. Abbring Hingst alhier.


Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant)
fan sneon 10 febrewaris 1904

  KOUDUM, 6 Febr. Het is thans zoo goed
als zeker, dat onze plaats door een grintweg
verbonden zal worden met Workum via Heiden-
schap. De aanlegkosten van dezen weg worden
begroot op ƒ 20.000, waarvan ƒ 10.077 zal worden
bijgedragen door belanghebbende particulieren.
Van de rest heeft het gemeentebestuur van H.
O. en Nw. twee derde toegezegd en zal de ge-
meente Workum een derde deel moeten bijdra-
gen.

De ƒ 20.000,- stiet 100 jier letter gelyk oan 200.000,- euro.


Bolswardsche Courant fan snein 28 febrewaris 1904

  Workum. In de gisteren (25 Febr.) gehou-
den raadsvergadering werd...
    .... besloten tot den aanleg van een weg
door het Heidenschap, in vereeniging met
H. O. en N. ...


Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant) fan woansdei 2 maart 1904

               HEM. OLDEPH. en NW., 29 Febr. Een ei-
            genaardig verschijnsel wordt alhier opgemerkt
            bij sommige grintwegen, wier richting lood-
            recht staat op die der heerschende winden en re-
            gens. Deze wegen blijken zich onder den in-
            vloed dier winden te verplaatsen. De geheele
            bovenlaag tot aan de vloering zet over naar den
            oostkant van den weg. Een der gemeente-
            wegwerkers is op `t oogenblik bezig den nieuw
            gevormden zoom, die ruim een voet breed is,
            met een houwel los te kappen en terug te wer-
            ken Deze zoom is gevormd in ongeveer 5 jaar
            en de wegwerker verzekerde, dat in het vorige
            5-jarige tijdvak de verplaatsing niet minder
            groot was geweest.

Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant) fan sneon 12 maart 1904

                KOUDUM, 10 Maart. ...
            ...Inzake den aanleg van den grintweg naar
            Workum via Heidenschap, is de medewerking
            van de gemeente Workum verkregen en werd
            besloten zich tot de Provinciale Staten te wen-
            den om subsidie.

               HEM. OLDEPH. EN NW., 9 Maart. Ver-
            moedelijk door het gebruik van ongekookt
            meerwater - water uit de Fluessen - is een
            geheel schippersgezin alhier ongesteld gewor-
            den. Een kindje is overleden.

Faaks is dit de 6 moanne âlde Durk Wabe Schaper,dy't op 6 maart stoarn is.


Bolswardsche Courant snein 12 juny 1904

  Friesche Zuidwesthoek, 8 Juni. De maai-
machines, schudders enz., winnen terrein,
jaar op jaar. Dit seizoen vooral zijn er veel
nieuwe werktuigen aangeschaft, zoodat het
eigenaardige geluid van werkende machines
thans in alle richtingen gehoord wordt.
Hier en daar werken boeren voor ge-
zamenlijke rekening, elders worden huur-
machines gebruikt, waarvoor per pondemaat
f 1,75 tot f 2,50 wordt betaald. De maaiers
krijgen gedaan werk en sommigen loopen een
week of langer van plaats tot plaats zonder
te slagen. De maailoonen worden echter niet
verlaagd.



...oant de masinen it hânwurk oernamen,
moat de ûngetiid sa gien wêze lyk as op dizze print út 1718...
                                     Schotanus Atlas 1718


  Workum. 10 Juni. Waar bijna ieder
verlangend naar uitzag en waar veld en
tuinen zoo'n groote behoefte aan hadden is
gelukkig gekomen. Veel is het niet,
maar alles is toch eenigzins frisscher ge-
worden. Gisteravond is het een weinig be-
gonnen te regenen, terwijl het heden morgen
nog niet was opgehouden. Hierdoor hebben
veld en vruchten een eenigszins schooner
aanzien ontvangen. Door het aanwakkeren
van den wind, wordt de regen tegengehouden.
  Menige huisvrouw ziet verlangend uit
naar meer regenwater, om reden de bakken
den bodem laten zien. Eveneens begint het
minder te worden, waar men tot dusver het
nog te koop kan krijgen. Hierdoor wordt de
prijs dan ook verhoogd. Naar men zegt
wordt in Makkum voor 2 emmers regen-
water 30 cents betaald. Een belangrijke prijs!
  Te wenschen is het dat een flinke hoe-
veelheid regenwater komt, omreden alles er
op wacht. Tuinen zoowel als akkers hebben
groote behoefte daaraan.

- In de gister gehouden vergadering van
den Raad dezer gemeente werden, na lezing
en goedkeuring der notulen van de vorige
vergadering...
                    ... benoemd tot onderwijzeres
aan de school in `t Heidenschap Mej. Anna
Veenstra met ingang van 15 Juni e.k.; ...

Tal van maaiers en hooiers uit Frieslands
Zuidoosthoek, die naar den Frieschen Greidhoek
trokken om daar werk te vinden, zijn daarin
teleurgesteld. Ook de Duitsche maaiers hebben
allen lang niet een boer kunnen krijgen.
Menig boer geeft de voorkeur aan de machine,
waardoor  het werk veel vlugger gaat.


Bolswardsche Courant
tongersdei 14 july 1904

  Workum. ...
   -  Zaterdag j.l. moesten een paar oudere
kinderen van den Stations-Chef alhier op
hun klein andehalfjarig zusje passen. Zij
speelden samen in het gras vlak bij het
station bij de z.g. ,,Diepe Putten.''  Doordat
de kleine zich te ver op den kant van de
sloot waagde en de oudere kinderen niet op
hun plicht pasten, geraakte het te water.
De kinderen op den wal aan het schreeuwen
om hulp, wat gelukkig werd gehoord door
den jongen D. R., die toevalligerwijze daar
in de nabijheid was, die de tegenwoordigheid
van geest had, gekleed te water te springen
en het kind, dat reeds begon te zinken, te
grijpen en met het hoofd boven water te
houden. De vader die inmiddels was aan-
gekomen nam zijn lieveling aan en hielp
het verder mede uit het water, waarna de
redder zelf op den wal wist te komen. Uit
dankbaarheid voor het redden van zijn kind
gaf de vader aan Douwe Robijns een geldelijke
belooning. Eere aan den flinken jongen!


Bolswardsche Courant
snein 24 july 1904

  Workum, 21  Juli 1904. In de hedenavond
gehouden vergadering van den Raad dezer
gemeente werd...
machtiging verleend aan B. en W. voor  de
slatting van de Oude Gracht in het Heiden-
schap; ...


Bolswardsche Courant
tongersdei 28 july 1904

  Workum, 25 Juli. Gisteravond had op
den Stationsweg alhier  een klein ongeluk
plaats. De bejaarde echtelieden W. G. wan-
delden aldaar, toen opeens de bel van een
aankomende fiets zich liet hooren. Inder-
haast wilden ze uitwijken ieder een kant
uit, waardoor de vrouw kwam te vallen en
de fietser haar over de beenen heen reed.
Door het vallen bekwam de vrouw twee
bloedende wonden aan het hoofd.
  Het onbesuisd rijden is wederom het ge-
volg van het voorgevallene. Had de fiets-
rijder op dezen weg, waar vele wandelaars zich
bewogen, minder hard gereden en gedurig
meer de bel gebruikt, vrijzeker zou boven-
staande niet zijn voorgevallen. De be-
rijder van de fiets woonde in het Heidenschap.


Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant)
woansdei 14 septimber 1904

  WORKUM, 12 Sept. In den omtrek van onze
stad en verderop naar Bolsward en Makkum
ziet het er met de landerijen treurig uit. Vele
perceelen hebben een echt wintersch aanzien,
dor en kaal, waarop het weidende vee nauwe-
lijks den honger kan stillen. Daarbij ontbreekt
het drinkwater in de slooten, zoodat het onge-
rief en de schade zeer groot is. Onder Bols-
ward wordt op eene boerderij nu reeds zeven
weken hooi gevoederd aan de beesten en op
verschillende plaatsen aldaar melkt men min-
der dan de helft van gewone jaren. Met groo-
te bezorgdheid zien de veehouders den winter te
gemoet, die lang en moeilijk zal worden.


Bolswardsche Courant
tongersdei 15 septimber 1904

Workum, 13 Sept. In de gister gehouden
vergadering van den Raad dezer gemeente
werd...  ...gunstig beschikt op een adres van
Tj. Westendorp e. a. tot het geven van
herhalingsonderwijs in het Heidenschap; de
verordening gewijzigd en benoemd tot onder-
wijzer de heer S. Bonga en onderwijzeres
Mej. A. Veenstra op eene belooning van 75
en 60 cent per lesuur; ...


Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant)
sneon 24 septimber 1904


                         XXX
Heidenskip (Heidenschap). (1)
It Heidenskip det hat foarhinne,
Nei det min yn kroniken lêst,
In fjild fan nimmen net biwenne,
In wiet, moerassich oarde west.

Dêr komt de namme ek fendinne,
By âlds dy minne oarde jown.
Nou scoe min `t wol omnamje kinne:
`t Is nou in gea mei fruchtbre groun.

De mûntsen, tige warbre mannen,
(Hjir hat alear in kleaster stien,) (2)
Ha ta forbett'ring fen dy lannen
Mar gâns in bytsje wrot en dien.

Dy ha gjin wirk noch moeite skromme,
Mar makken lân fen wyldernis;
Troch bodsjen koe foarútgong komme,
En `t Heidenskip waerd hwet it is.

Op `t fruchtber lân det wy nou sjugge,
Tsjûcht mennich flinke boerkery
Hofolle wirk en flyt wol dogge
Ta wolfeart yn `e maetskippy.
                                                   G. R.
  (¹),,Men mag veilig aannemen dat juist bij de bewoners
van dit eenzame en afgelegene oord het heidendom langer
in stand gebleven is, als in de naast bij gelegene plaatsen
Workum en Koudum, die reeds vroeg aanzienlijke Chris-
tenkerken moeten gehad hebben; en dat de zonderlinge
naam  I t  H e i d e n s k i p  aan die omstandigheid zijnen
oorsprong dankt.” Aldus  J o h a n   W i n k l e r, Deze schrij-
ver zegt voorts dat nog bij Grouw een lage krite van ma-
gere hooilanden dien naam draagt, terwijl er een gehucht
H e t   H e i d e n s c h a p  geheeten, bij het dorp Garmer-
wolde in Groningen ligt.
  Zonder bovenstaande uitspraak beslist te willen tegenspre.
ken, noemen we het toch vreemd, dat wanneer het volk
daar in den omtrek thans spottenderwijze wil uitdrukken
wat dat in ernst met  h e i d e n s k i p  zou bedoeld zijn,
zegt: ,,ik gean nei `t Heiden d o m !” Het achtervoegsel
s k i p   heeft dus bij `t volk de beteekenis  n i e t, die `t
volgens de meening van  J o h.  W i n k l e r  zou moeten
hebben, of tenminste:  n i e t   m e e r.
  (²) Het St. Ursula-klooster. `t Was een nonnenklooster,
zoodat wat de inzender in dit vers en het volgende zegt,
wel eenigzins twijfelachtig wordt. Toch is `t wel waar-
schijnlijk, dat dit klooster veel voor en door de landzaten
heeft doen verrichten.

It gedicht is fan Gerben Rypma en it kommentaar dêr oer is fan
de dichter Jan Jelles Hof (Jan fen de Gaestmar).

In pear wike letter wurde de reaksjes fan dichter-keunstskilder
Gerben Rypma en histoarikus Johan Winkler ferwurde yn yn in
troch Jan Jelles Hof skreaun artikel:

Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant) sneon 8 oktober 1904


                        XXXII
  Eenige weken herwaarts teekenden we onder het
versje van G. R. over Heidenschap aan, dat het vroe-
gere klooster aldaar een mannenklooster gewijd aan
en genoemd naar St. Ursula zou geweest zijn, in te-
genstelling met wat in den tekst van het vers voor-
kwam: ,,De mûntsen tige warbre mannen, ha ta for-
bettering fan dy lannen mar gâns in bytsje wrot en
dien.”
  De inzender schrijft ons hierover, dat hij te zeil ge-
gaan is op ds. Siemelinks ,,Geschiedenis der stad
Workum.”
  ,,Det der nea nonnen yn Fryslân west ha fan dy
oarder (Ursulinnen), det er ôfbyldings bisteane fen it
kleaster hwerop mûntsen foarkomme, en det er for-
skate minskegeramten fan mânljue foun binne by op-
gravingen, dien op it plak hwer 't it kleaster stien hat,
binne biwizen mei, det it al moai wis in mânljues
kleaster west hat,” schrijft hij verder.
 Wel toevallig ontvingen we van den heer Johan
Winkler ongeveer tezelfder tijd een schrijven, waarin
Deze door ons hooggestelde navorscher zegt:
  ,,Nei myn oertsjûginge is it in nonnekleaster west,
lyk as ek stiet yn 't wurk fen Jhr. Mr. M. de Haan
Hettema (Oud en Nieuw Friesland - Leeuwarden,
1840). Dy Hear Hettema, in tige learde Fries, wier in
roomske man, in Boalserter, doe net fier fen Warkum
fen dinne. Hy wist it wol goed.”
  Ook over den naam H e i d e n s k i p schreef de heer
Winkler ons. Hij blijft bij zijn gevoelen, dat die naam
zijn oorsprong dankt aan de omstandigheid dat de be-
volking hier langer heidensch zou gebleven zijn dan
in den omtrek, en het achtervoegsel skip in 't friesch
wèl dezelfde kracht had, als (Heiden-)d o m. Wij
hebben n.l., zooals de lezer zich trouwens herrinneren
zal, opgemerkt dat dit althans heden ten dage niet
meer het geval is.
  In het straks aangehaalde werkje van ds. Siemelink
wordt de naam herkomstig geacht van h e i d e. Den
heer Winkler komt dit onbestaanbaar voor, omdat,
zegt hij, heide niet gevonden wordt in de poelen en
plassen van de lage landen.
  Alweer zonder een beslist standpunt te willen in-
nemen in dezen - wat inderdaad ook moeielijk gaat,
- vragen wij: waarom zou er géén heide kunnen gevon-
den worden in de poelen en plassen der lage landen? Ze-
ker, dit woord komt in algemeenen zin thans alleen voor
in de beperkte beteekenis van hoog land, waarop de
bekende plant groeit, en als naam van die plant zelf.
Doch de naam h e i d e, van ouds eigen aan sommige
landerijen ook in 't westen van Friesland (o.a. onder
Lutkewierum en Huins) duidt er op, dat het woord
eenmaal de meer uitgebreide beteekenis van woeste
grond, onland, heeft gehad. En nog komt het, mee-
nen wij, veel voor, dat de bewoner der lage landen
van een dor stuk land als van een stuk heide spreekt.
Geschiedt dit vergelijkender wijze? Misschien, doch
als we diep in ons taalgevoel tasten, komt het ons
voor alsof ook bij ons het woord een breeder betee-
kenis heeft dan de tegenwoordig gangbare.
  Er rijzen nog meer vragen over den naam. H e i-
d e n s k i p. Vaak uitgebreid tot Warkumer Hei-
denskip, wordt hij tegenwoordig gegeven aan de ge-
heele lage streek begrensd door Vliet, Zand- en Groote
Gaastmeer, Inthiemasloot, Fluessen en de lijn Zwarte
Wouden-Horsa, langs den slaperdijk. De kern ervan
is het gehucht B r â n b û r r en. (Door Joh. Winkler,
Friesche Naamlijst, niet vermeld. Wel noemt deze
de B r â n n e b û r r e f e a r t; zeker de H e i d e n s k i p-
s t e r f e a r t, waaraan dit gehucht ligt.) Is 't nu niet
zonderling, dat wij noch bij S c h o t a n u s, noch in
T e g e n w. S t a a t, bij de beschrijvingen van Workum
en Hem. Oldeph., den naam H e i d e n s  c h a p vinden?
Steeds heet het De klokslag van Workum, ook op de
kaarten in die werken. Bestond dan de naam toen
nog niet? Een nauwkeuriger blik op beide kaarten
leert ons van wel, doch tevens dat hij gegeven werd
aan een poeltje of meertje, niet ver van de Zwarte
Wouden noordwaarts.




Bolswardsche Courant
snein 16 oktober 1904

  Workum, 13 Oct. In de heden gehouden
Vergadering van den Raad dezer gemeente
...
  Naar aanleiding van het rapport van de
Commissie werd afgewezen het verzoek van
Sjoerd Dijkstra e. a. omtrent den aanleg  van
een grintweg vanaf de Kolmerbrug naar de
oude gracht door het Heidenschap.

Sjoerd Dijkstra wennet op Groot Vischwijk (no Acronius en
Etty Kramer-Spriensma). De Ursuladyk is der yn 1904 noch net.
De bewenners fan Groot Vischwijk moatte oer in modderpaad, dat
fan de Kolmerbrêge nei de Skar ta rint (sjoch it kaartsje).
Yn 1909 sil, ûnderoaren tank sij Sjoerd, de Ursuladyk oanlein wurde.
Spitigernôch wurdt Sjoerd as earste yn in lykwein oer de nije grintdyk ferfierd.




Bolswardsche Courant
tongersdei 3 novimber 1904

    Voor het Kantongerecht.

W. F. en 20. A. v. d. B. beiden
van Gaastmeer hebben ook onder Workum
met de zegen gevischt. Eisch tegen ieder
bij verstek 5 dagen hechtenis.
  ...
  28. P. de J. te Workum werd in abnor-
malen toestand met zijn hondenkar op den
Heidenschapsterweg aangetroffen. Hij had zoo.
veel “Schiedam” gebruikt, dat, indien hij
dicht bij het arrestantenlokaal was geweest,
de agent van politie, Stout, hem daar gratis
logies had gegeven met een cadeau, dat hij
nu alleen kreeg, een procesverbaal.
  Beklaagde zegt wel, dat hij niet dronken
geweest is, want dan had hij nooit met de
kar te Workum kunnen komen over al die brug-
gen heen; maar `t baat hem niet, hij hoort
f 3 sub. 2 dagen hechtenis tegen zich geëischt.


Nieuwsblad van Friesland (Hepkema's Courant)
woansdei 23 november 1904
        
  HEM. OLDEPH. en NW., 21 Nov. De boe-
ren van Baron vd Feltz alhier en in de aan-
grenzende gemeente Gaasterland, hebben allen
hunne plaatsen tegen de belangrijk verhoogde
pachten weer aangenomen. Gelijk we meldden,
bedragen de verhoogingen van ƒ 400 tot ƒ 1200.
Voor  de veehouders is het zeker te wenschen,
dat ,,de tijden niet achteruitgaan”.
  Met de werkzaamheden aan den nieuwen weg

door 't Heidenschap schiet `t, dank zij het gun-
stige weder, flink op. Vele neringdoenden zien
met verlangen de voltooiïng te gemoet.

Baron Van der Feltz hat yn ûnderoaren yn de Skar in pear pleatsen.
Tank sij de droege simmer fan 1904 is de Heidenskipsterdyk gau klear.


Bolswardsche Courant
tongersdei 29 desimber 1904

  Heidenschap, 25 Dec. Weldra zal het
isolement van deze bloeiende ,,boerenstreek”
opgeheven zijn. De aardebaan van den nieu-
wen weg (Koudum-Workum) is gereed en
de bruggen naderen hare voltooiïng. De
werkzaamheden werden door zeldzaam schoon
weder begunstigd en de aannemer had wel
een buitenkansje in den lagen waterstand
der polderwateren, waardoor 't mogelijk was
de benoodigde specie zonder veel moeite en
kosten te verkrijgen. De bewoners zijn ten
hoogste ingenomen met den nieuwen aanleg,
die hun woonstede zooals we 't hoorden
uitdrukken ,,van 't voeteneind midden in de
wereld brengt.” Voor sommige neringdoenden,
wier ,,kracht in het isolement gelegen was”
zal door de concurrentie echter wel grooter worden,
daar 't te verwachten is, dat vele venters
de welvarende streek nu niet zullen laten
liggen.

De krekt oanleine Heidenskipsterdyk fan de Hel nei Koudum